русский  english    
ԳՐԱԴԱՐԱՆ
ԳՐԱԴԱՐԱՆ / ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՀԱՅՐԵՐ / ԸՆՏՐԱՆԻ
Ս. ԴԻՈՆԵՍԻՈՍ ԱՐԵՈՊԱԳԱՑԻ (I դ.) / [ Խորհրդական աստվածաբանության մասին ]
Ս. ԻԳՆԱՏԻՈՍ ԱՍՏՎԱԾԱԶԳՅԱՑ (I-II դդ.) / [ Նամակ եփեսացիներին ]
Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ (240-326) / [ Հատվածներ «Վարդապետությունից» ][ Հատվածներ «Հաճախապատում» ճառերից ]
Ս. ՀԱԿՈԲ ՄԾԲՆԵՑԻ (+338) / [ Հատվածներ «Զգոն» գրքից ]
Ս. ԱՆՏՈՆ ԱՆԱՊԱՏԱԿԱՆ (250-356) / [ Հատվածներ խրատներից ]
Ս. ԵՓՐԵՄ ԱՍՈՐԻ (306-373) / [ Հորդորակ ապաշխարության ][ Զորավոր աղոթք ]
Ս. ԱԹԱՆԱՍ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԱՑԻ (295-373) / [ Նահատակության մասին ][ Քրիստոսի ծննդյան և չարչարանքների մասին ]
Ս. ԲԱՐՍԵՂ ԿԵՍԱՐԱՑԻ (329-379) / [ Պատասխաններ ճգնավորների հարցերին ]
Ս. ՄԱԿԱՐ ՄԵԾ (301-391) / [ Խորհուրդների ընտրության մասին ]
Ս. ՀՈՎՀԱՆ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆ(347-407) / [ Հատվածներ ճառերից ]
Ս. ԿՅՈՒՐԵՂ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԱՑԻ (375-444) / [ Հատված եբրայեցիներին ուղղված նամակից ]
Ս. ԵԶՆԻԿ ԿՈՂԲԱՑԻ (մոտ 380-450) / [ Աղանդների հերքումը ]
Ս. ՄՈՎՍԵՍ ԽՈՐԵՆԱՑԻ (մոտ 410 - V դ. վերջ) / [ Թե ինչպես Աստվածամոր պատկերը բերվեց Հայաստան ][ Վարդավառի խորհրդի մասին ][ Ս. Հռիփսիմյանների պատմությունը ]
Ս. ԵՂԻՇԵ ՎԱՐԴԱՊԵՏ (մոտ 410 - մոտ 470) / [ Մարդկային հոգու մասին ][ Տիրոջ չարչարանքների մասին ]
ՀՈՎՀԱՆ ՄԱՆԴԱԿՈՒՆԻ (410-490) / [ Հատվածներ ճառերից ]
Ս. ԴԱՎԻԹ ԱՆՀԱՂԹ (V-VI դդ.) / [ Փիլիսոփայության սահմանումները ][ Ներբող սուրբ աստվածընկալ խաչին ]
ԱՆԱՆԻԱ ՇԻՐԱԿԱՑԻ (մոտ +686) / [ Մեր Տիրոջ Աստվածահայտնության տոնի մասին ]
Ս. ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԻՄԱՍՏԱՍԵՐ ՕՁՆԵՑԻ (+728) / [ Ատենաբանություն ][ Եկեղեցու կարգերի մասին ]
ՍՏԵՓԱՆՈՍ ՍՅՈՒՆԵՑԻ (մոտ 660-735) / [ Չորս ավետարանիչների մեկնությունը ][ Եկեղեցու խորհրդի մասին ]
ԽՈՍՐՈՎ ԱՆՁԵՎԱՑԻ (մոտ +964) / [ Օգտակար և հոգեշահ խրատական պատգամներ ]
ԱՆԱՆԻԱ ՆԱՐԵԿԱՑԻ (X դ.) / [ Խորհուրդների մասին ][ Համբերության և խաղաղության մասին ][ Հոգեշահ խրատ զղջման և արտասուքների մասին ]
Ս. ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑԻ (951-1003) / [ Սողոմոնի Երգ երգոցի մեկնությունը ][ Գովեստ սուրբ Աստվածածնին ][ Մատյան ողբերգության ]
ԳՐԻԳՈՐ ՎԿԱՅԱՍԵՐ (+1105) / [ Խոսք ճշմարիտ հավատի և մաքուր, առաքինի վարքի մասին ][ Խրատաշար ]
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՐԿԱՎԱԳ (1045-1129) / [ Սրբերի բարեխոսության մասին ][ Խրատաշար ]
ՍԱՐԳԻՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ (XII դ.) / [ Ընդհանրական թղթերի մեկնությունը ]
Ս. ՆԵՐՍԵՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ (1102-1173) / [ Թուղթ ընդհանրական ][ Աղոթք Քրիստոսին հավատացող յուրաքանչյուր անձի ]
Ս. ՆԵՐՍԵՍ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑԻ (1153-1198) / [ Սողոմոնի Առակների մեկնությունը ][ Անառակ որդու առակի մեկնությունը ][ Պատարագի խորհրդի մեկնությունը ][ Ս. Հովհաննես ավետարանչի Ննջման պատմության մեկնությունը ]
ՄԽԻԹԱՐ ԳՈՇ (1120-ական - 1213) / [ Նամակ վրացիներին ուղղափառ հավատի մասին ]
ՎԱՐԴԱՆ ԱՅԳԵԿՑԻ (XII-XIII դդ.) / [ Հոգեշահ խրատներ ]
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԳԱՌՆԵՑԻ (XII-XIII դդ.) / [ Շահավետ և օգտակար խոսքեր բոլոր մարդկանց համար ][ Խրատ կրոնավորներին ]
ՎԱՐԴԱՆ ԱՐԵՎԵԼՑԻ (մոտ 1200-1271) / [ Արարչագործության 7 օրերի մասին ][ Հատված Դանիելի մարգարեության մեկնությունից ]
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԵՐԶՆԿԱՑԻ (1230-1293) / [ Եղբայրների միաբանության մասին ][ Քրիստոսի ծննդյան և մկրտության օրվա մասին ]
Ս. ՀՈՎՀԱՆ ՈՐՈՏՆԵՑԻ (1315-1386) / [ Մարդկային հոգու մասին ]
Ս. ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՎԱՑԻ (1346-1409) / [ Մարդու լինելության մասին ][ Քարոզ Բուն բարեկենդանի մասին ][ Քարոզ սուրբ Զատիկի մասին ][ Քարոզ Սուրբ Հոգու գալստյան մասին ][ Սողոմոնի Առակների մեկնությունը ][ Քարոզ մեղանչական խորհուրդների մասին ][ Քարոզ պահքի և ողորմության մասին ][ Սողոմոնի Երգ երգոցի մեկնությունը ]
ԱՌԱՔԵԼ ՍՅՈՒՆԵՑԻ (XIV-XV դդ.) / [ Մեռոնի օրհնության մասին ][ Ս. Դավիթ Անհաղթի «Փիլիսոփայության սահմանումների» մեկնությունը ][ Ադամգիրք ]





ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ՀՈԳՈՒ ՄԱՍԻՆ
(հատվածներ)


Հոգու երեք տեսակներ կան՝ տնկական, զգայական և բանական: Տնկական հոգին առկա է տունկերի՝ բույսերի մեջ և [պայմանավորում է] տեսակի աճն ու պտուղների ծնունդը: Զգայական հոգին կենդանիների մեջ է, բայց ոչ՝ [տնկականից] անջատ, քանզի անհնար է, որ առանց տնկական հոգու այն գոյություն ունենա կենդանիների մեջ, քանի որ նախ պետք է տնկական հոգով աճել և ապա՝ ձևավորվել որպես զգայական [հոգի]: Նույնը տեսնում ենք նաև մարդու մեջ. Նախ տնկական [հոգով] նա զարդարվում է մոր արգանդում, ապա ձևավորվում է որպես զգայական հոգի, իսկ զգայականի լրմանը գոյանում է բանական [հոգին]: Այս պատճառով Մովսեսը արարածների ծագման սկզբում նախ ասում է …. Բույսերի և ապա՝ …. Մարդու լինելության մասին: Արարման այս կարգը ոմանք պատճառաբանում են արարածների կարիքներով. Բույսերը կենդանիների համար եղան, իսկ կենդանիները՝ մարդու: Բայց ես դրա մեջ տեսնում եմ հոգու երեք տեսակների [հետևյալ] կարգը. Առանց տնկականի չի կարող գոյանալ զգայականը, և առանց տնկականի ու զգայականի՝ բանական [հոգին]:
Արդ, թեև Պլատոնը միայն մարդու հոգուն է մարդ ասում, իսկ մարմինը համարում է [հոգու] գործիք և մարդուն օտար [գոյացություն], բայց դա ճիշտ չէ, քանի որ …. Հոգին առանց մարմնի չի կոչվում մարդ, ոչ էլ մարմինը՝ առանց հոգու, այլ մարդն այս երկուսի միավորությունից է գոյացած: Իսկ հոգու և մարմնի՝ միմյանց օտար [բնությունները] (քանզի բանական հոգու էությունն իմանալի է, անմահ և անմարմին, իսկ մարմինը զգալի է ու թանձր) մի էության մեջ շաղկապելու համար սրանց Արարիչը՝ Աստված, կարգեց կենդանական շունչը, որը երկու հատկություն ունի՝ անոսրություն և թանձրություն. Անոսրությամբ այն միացած է հոգուն, իսկ թանձրությամբ՝ մարմնին: Այսպես երկու հակառակ ծայրերով [շունչն] անխզելի և անբաժանելի է պահում երկու հակադիր բնությունները մինչև [մահվան] պահը, որ սահմանված է մեծն միավորողի ու բաժանողի՝ Աստծո կողմից, Ով [հարության օրը] վերստին պիտի դրանք անխզելիորեն միավորի: ….


[Մահվան մասին]
Այժմ տեսնենք, թե ինչ է մահը և քանի տեսակ ունի:
Մահը հոգու բաժանումն է մարմնից: …. Այն լինում է …. Հոգևոր և մարմնավոր: Հոգևոր [մահն] այն է, երբ մարմինը, կենդանի և առողջ լինելով հանդերձ, հոռի կյանք է վարում, երբ բարեկեցիկ մարմինը մեռցնում է հոգին անարգ ու վատթար կենցաղավարությամբ: …. Իսկ մարմնավոր մահը երկակի է. նախ՝ երբ հոգին, բարի կյանք վարելով, առաքինի գործերի միջոցով մեռցնում է մարմինը (ինչպես առաքյալն է ասում. «Թեև մեր այս արտաքին մարդը քայքայվում է, բայց մեր ներքին մարդը նորոգվում է» [Բ Կոր. 4.16]). Եվ երկրորդ՝ երբ մարդու հոգին բաժանվում է մարմնից: Այս մարմնավոր մահը լինում է չորս կերպ՝ բնական, պատահական, կամավոր և նախախնամական:
Բնական մահն այն է, որ [մարդը] ծերանալով մեռնում է: ….
Պատահական մահն այն է, որը լինում է տարբեր պատահարներից՝ մարդկանց անզգուշության պատճառով: Այն [սահմանված] չէ Աստծո կողմից, ինչպես վկայում է Տերը. «Այդ օրը որոգայթի նման պիտի հասնի բոլորի վրա» [Ղուկ. 21.35]: Այս մահից հնարավոր է խուսափել միայն պահքով և աղոթքով՝ ըստ տիրական հրամանի. «Այս տեսակ դևը այլ կերպ դուրս չի ելնում, եթե ոչ՝ աղոթքով ու ծոմապահությամբ» [Մատթ. 17.20]: ….
Կամավոր մահը [նույնպես] երկակի է. նախ՝ այն, որը չար է իր համար՝ [ինքնասպանի] մահը, ինչպես Ակիտոփելինը [Բ Թագ. 15.12; 17], Հուդայինը [Մատթ. 27.3-5] և նման շատերինը, և երկրորդ՝ որը բարի է, ինչպես սուրբ վկաների, մարտիրոսների, առաքյալների, մարգարեների և այլ սրբերի դեպքում է, որոնք մարտիրոսական մահով ելան այս աշխարհից և միացան Աստծո անապական սիրուն:
Իսկ նախախնամական մահը …. Լինում է շատ անգամ, երբ Աստված, տեսնելով ծնողներին անառակ ու չար գործերի մեջ, վերցնում է նրանց արդար և առաքինի մանկանը, որպեսզի …. Զգաստանալով՝ նրանք ուղղեն իրենց վարքը: Դարձյալ՝ տեսնելով [ոմանց] երկարատև առաքինի և սուրբ գործերը և գիտենալով, որ առաջիկայում …. Պիտի մեղքի մեջ ընկնեն, Աստված մահվան միջոցով նրանց կտրում է այս [աշխարհից], որպեսզի այդքան ջանքերն ու առաքինի գործերը չկորչեն մեղքի պատճառով: Եվ դարձյալ՝ երբ Աստված պատրաստվում է հարվածել աշխարհին, նախ վերցնում է արդար և առաքինի այրերին, ինչպես օրինակ՝ հնում, երբ պիտի պատուհասեր Իսրայելին, նախ վերցրեց բարեպաշտ թագավոր Հոսիայի [հոգին], որպեսզի նա չկրի կամ չտեսնի նրանց տառապալից նեղությունը: Նախախնամական մահը լինում է նաև բազում այլ պատճառներից, որոնք միայն Աստծուն են հայտնի, իսկ արարածների համար անիմանալի են: ….


[Քրիստոսի մարդեղության խորհուրդը]
Առաքյալն ասում է. «Մարդով եղավ մահը, մարդով էլ՝ հարությունը» [Ա Կոր. 15.21]: Բայց ոմանք տարակուսում են, թե ինչու Քրիստոս մարդկային բնությանը ազատություն շնորհեց Կույսից մարմնանալու միջոցով և ոչ թե՝ լոկ խոսքով, Նա, Ով միայն ասաց. «Թող լինեն երկինքն ու երկիրը», և այդպես եղավ [տե՛ս Ծն. 1.1-11]: ….
Արդ, եթե միայն խոսքը լիներ, ազատություն չէր շնորհվի, քանզի սա է արդարության գործը. Ինչպես որ սատանան օձի մարմինը հագավ՝ իբրև ծածկույթ իր խորամանկության, և օձապատիր խաբեությամբ առաջին մարդուն զրկեց աստվածաստեղծ և լուսապայծառ դրախտից, [այնպես էլ] մեր Տերը՝ Հիսուս Քրիստոս, դրա փոխարեն հագավ մեր օձապատիր մարդկային բնությունը՝ իբրև ծածկույթ Իր անմարմին ու անապական սուրբ Աստվածության, և այսպես խայտառակելով զրկեց, նշավակեց ու մերկացրեց սատանային, որը կարծում էր, թե [մարդկային] բնությունն իրեն է ծառայում, [մինչդեռ] այն բևեռելով խաչափայտին՝ [Տերն] ամոթահար [անելով] կործանեց [սատանային] և իբրև անմեղ ու արդար ցույց տվեց Իր ստեղծածին:


Աղբյուր՝ «Ընտրանի հայ եկեղեցական մատենագրության»,
աշխ.՝ Պողոս Խաչատրյանի և Հակոբ Քյոսեյանի.
Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, 2003, էջ 674-577
(փոխադրությունը գրաբարից՝ Տիգրան Խաչատրյանի)

 
sacredtradition.am